با وجود اینکه قریب به چهارده سال از شروع روند خشک شدن پهناورترین دریاچه داخلی ایران میگذرد، اما طی چند سال گذشته با توجه به خشکسالی عمومی در کشور، این روند سرعت نگرانکننده و بیشتری بخود گرفته است و گویی این روزها زنگ خطر خاموشی دریاچه ارومیه رساتر از همیشه به صدا درآمده است.
دریاچهٔ ارومیه، بزرگترین دریاچهٔ داخلی ایران با مساحتی بیش از ۵۷۰ هزار هکتار، دومین دریاچهٔ آب‌شور دنیا و بزرگترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. این دریاچه دارای ۱۰۲ جزیره است که همهٔ آن‌ها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوختهٔ طبیعی جهان به ثبت رسیده‌اند.
اما افسوس که دریاچه ارومیه با آن وسعت زیاد، جزایر متعدد، سواحل کمعمق و از همه مهمتر آرامشی که به پرندگان خوش پرواز خود میبخشید و یکی از مهمترین زیستگاههای پرندگان مهاجر محسوب می‌شود، در حال خشک شدن و بروز فاجعه زیست محیطی است. با به خطر افتادن وضعیت این دریاچه علاوه بر تهدیدات زیست محیطی استان، حیات گونههای با ارزش و نادر کشور از جمله گوزن زرد ایرانی نیز بهخطر خواهند افتاد.
موضوع بحران دریاچه ارومیه که به واسطه عوامل طبیعی و یا به علت اهمال کاری و عملکرد بسیار دیرهنگام مسئولان موجب کاهش روز به روز سطح ارتفاع آب است، این روزها یکی از دغدغهها و فاجعههای زیست محیطی ایران شده است چرا که اگر دریاچه ارومیه خشک شود، نه تنها استان‌های سه گانه آذربایجان بلکه پنج استان مجاور خود را نیز با یک فاجعه زیست محیطی وسیع مواجه میکند. تا آنجا که با وزش باد میلیون‌ها تن ریزگردهای نمک استان‌های شمال غرب ایران را با یک بحران و در واقع یک فاجعه محیطی غیرقابل جبران مواجه خواهد ساخت.
سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه فراتر از ظرفیت این حوضه، حفرچاه غیرمجاز در دو دهه اخیر در این حوضه، افزایش مصارف آب شهری، توسعه کشاورزی و همچنین کاهش نزولات آسمانی و در نتیجه افزایش دمای هوا را می توان از جمله عوامل کاهش سطح ارتفاع آب و ایجاد فاجعه زیست محیطی در بزرگترین دریاچه آب شور کشور دانست.
هنوز برای کمک به نجات دریاچه ارومیه زمان باقی است، اما اگر قرار است این کمک انجام شود دولت، مردم ایران و جامعه بین المللی باید هم اکنون اقدام کنند.
گری لوییس، هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد به نقل از ایرنا
در دولت دهم وزارت نیرو اقداماتی از جمله تشکیل گروههای متعدد کارشناسی متشکل از متخصصین خود، دانشگاه‌ها و مراکز علمی کرد. این گروهها مامور بررسی ابعاد مطالعات تبخیر، رفتارهای مشابه در دریاچه‌های مشابه، فعل و انفعالات زمین شناسی و اثر عوامل انسانی در این پدیده شدند. راهکارهای کوتاه و بلند مدت برای نجاتبخشی دریاچه ارومیه در نظر گرفته شد تا آسیب‌های وارده به این دریاچه به حداقل برسد. راهکارهایی همچون رهاسازی آب مازاد سدهایی که در رودخانه‌های منتهی به دریاچه قرار دارند، لایروبی این رودخانه‌ها و در نهایت صرف هزینهای بالغ بر هشت میلیارد تومان برای مطالعات نجات بخشی دریاچه ارومیه. اما با این وجود هیچکدام از این اقدامات مانع از روند خشک و نابود شدن این اکوسیستم با ارزش و بحران زده نشد.
گری لوییس، هماهنگکننده مقیم سازمان ملل متحد در ایران که اخیراً بازدیدی از دریاچه ارومیه داشته است در مقالهای به ایرنا نوشته است: “این دریاچه به گونهای هشدار دهنده در حال خشک شدن است. مرگ آرام دریاچه ارومیه نشانگر هشداری برای آینده است.”
به گزارش ایرنا محسن سلیمانی روزبهانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران روز شنبه ۴ آبان بیان کرد که “وخیم شدن وضعیت دریاچه ارومیه در یک پروسه زمانی طولانی ۱۰ تا ۲۰ سال رخ داده است. از این رو نباید انتظار داشته باشیم که وضعیت این حوضه آبی در مدت زمان کوتاهی بهبود یابد.”
وی مدیریت منابع آبی را تنها راه نجات این دریاچه خواند و گفت: “بلایی که بر سر دریاچه ارومیه آمده نتیجه اعمال یک شیوه نادرست مدیریتی در منابع آبی این دریاچه است.”
وی از تشخیص ۱۹ اقدام اولویتدار خبر داد که قرار است وارد فاز اجرایی شود و افزود: “اگر بتوانیم اجرای این اقدامات را به فصل بارندگی برسانیم، میتوانیم روند تخریبی دریاچه را متوقف کنیم و بعد از آن شاهد یک روند برگشتی باشیم.”
در این میان وزیر نیرو در دولت کنونی مدعی است وضعیت دریاچه ارومیه نتیجه عملکرد همه است و نجات یک باره آن امکان پذیر نیست. به نقل از خبرگزاری فارس، حمید چیت چیان با بیان اینکه موضوع چارهجویی جهت حل بحران دریاچه ارومیه در بالاترین سطح در زمان دولت گذشته آغاز شد و تصمیمهای اعتباری اخذ و اقدامهایی نیز انجام شد، میگوید: “با این وجود این اقدامها کافی نبوده و وضعیت دریاچه روز به روز بدتر شده است اما در شرایط کنونی به جای یافتن مقصر باید به دنبال یافتن بهترین و مناسبترین راه حل بود.”
به گفته وزیر نیرو، این تصور درست نیست که دولت روشی ارایه خواهد داد که توسط آن دریاچه ارومیه یک باره نجات یابد و البته بهبود وضعیت دریاچه تنها وابسته به عملکرد مردم حاشیه این دریاچه نیست بلکه این یک وظیفه ملی است.
علیرضا دائمی، معاون برنامهریزی و اموراقتصادی وزارت نیرو نیز این دریاچه را یکی از منابع مهم اکوسیستمی کشور میداند و میگوید: “درحالی که عمق متوسط دریاچه ارومیه در شرایط نرمال ۴.۵ متر بوده، در زمان کنونی این عمق به کمتر از یک متر رسیده است.”
وی افزایش بهرهوری آب کشاورزی، باروری ابرها، گسترش آگاهی مردم، حفظ تالابهای اطراف دریاچه، مدیریت بهینه مصرف، جلوگیری از توصیه بیرویه کشاورزی، انسداد چاههای غیر مجاز، جلوگیری از ساخت سدها و اعمال مدیریت به هم پیوسته و حکمرانی آب را از جمله راهکارهای نجات دریاچه ارومیه عنوان کرد.
طرح بارورسازی ابرها به عنوان یکی دیگر از راهکارهای نجات دریاچه ارومیه، نخستین‌بار در آذرماه ۱۳۸۹ در آذربایجان غربی با پرواز یک فروند هواپیمای تحقیقاتی بر فراز دریاچه ارومیه به اجرا درآمد. اما از آنجا که آذربایجان غربی یک استان مرزی است و هواپیما نمی‌تواند براحتی روی آن پرواز کند، بنابراین انجام عملیات باروری ابرها باید به شکل زمینی و از طریق ژنراتورهای زمینی که در ارتفاعات مستقر می‌شود، انجام شود.
همچنین، تلاش در جهت اصلاح و بهره‌برداری مناسب از آب‌های زیرزمینی و اصلاح روش‌های سنتی کشت، تولید و آبیاری از دیگر راهکارهای حل بحران دریاچه ارومیه است که به تصویب وزارت نیرو رسیده است و مقامات اجرایی استان آذربایجان غربی نیز گام‌هایی را در این زمینه برداشته‌اند.
متاسفانه داستان تلخ فاجعه زیست محیطی دریاچه ارومیه همچنان ادامه دارد و روند جدیتر و پرسرعتتری را نیز نسبت به گذشته در پیش گرفته است و شاید تنها تلاش پیگیرانه و جدی دولت و مردم بتواند تا حد ممکن از تشدید این روند و تبدیل شدن این دریاچه زیبا به پهنههای وسیعی از نمک بکاهد.
اپکتایمز در ۳۵ کشور و به ۲۱ زبان منتشر می‌شود.
