نویسنده: دکتر آنتونیو گراسفو
سهم تجارت جهانی با یوآن از سال ۲۰۲۱ از حدود ۲ تا ۳ درصد به حدود ۴.۳ درصد افزایش یافته است. این رشد از افزایش قابلتوجه سهم یوآن حکایت دارد، اما این واحد پولی از نظر مبادله تجاری همچنان از دلار آمریکا (۴۷ درصد) و یورو (۲۳ درصد) عقبتر است. این رشد عمدتاً به گسترش تجارت چین با روسیه نسبت داده میشود، زیرا هردو کشور از یوآن برای دور زدن تحریمهای آمریکا در معاملات دلاری استفاده میکنند.
گلوبال تایمز، رسانه دولتی چین، در گزارشی گمراهکننده مدعی شد که نرخ مبادله تجاری یوآن در تجارت جهانی به رکورد ۲۴ درصد رسیده است. سهم یوآن از مبادلات تجاری ۲۴ درصد نیست. واقعیت این است که چین اکنون ۲۴ درصد از معاملات تجاری بینالمللی خود را با یوآن انجام میدهد. با توجه به حجم معاملات تجاری چین، سهم یوآن از تجارت جهانی کمتر از ۵ درصد است که به واقعیتهای اقتصادی نیز بسیار نزدیکتر است.
تجارت روسیه و چین با یوآن رشد قابلتوجهی داشته است اما همچنان سهم ناچیزی در بازار جهانی دارد. برای نمونه، ارزش معاملات تجاری ایندو کشور در سال ۲۰۲۳ به حدود ۲۴۰ میلیارد دلار رسید که حدود ۶۸.۷ میلیارد دلار آن با یوآن انجام گرفت. با اینحال، ترس از تحریمهای ثانویه باعث کاهش این معاملات و استفاده از یوآن شده است. بانکهای چینی بهطور فزاینده این تراکنشها را بررسی میکنند و اغلب متوجه میشوند که همتایان یا مشتریان روسی آنها در فهرست تحریمهای آمریکا قرار دارند که باعث میشود نسبت به ادامه معامله مردد شوند.
تأخیر ناشی از نظارت فزاینده، شرکتهای روسی را به لغو معاملات خود با شرکتها و بانکهای چینی واداشته است. حتی این افزایش ناچیز در بهکارگیری یوآن در کشوری با گزینههای محدود نیز در معرض خطر قرار گرفته که نشان میدهد یوآن نمیتواند جایگاه دلار را بهعنوان یک ارز جهانی به چالش بکشد.
تسویهحسابهای تجاری تنها یکی از معیارهای بینالمللیشدن است و عامل کلیدی دیگر ترکیب ذخایر ارزی است. دلار آمریکا ۵۸ درصد از کل ذخایر خارجی بانکهای مرکزی را در سطح جهان به خود اختصاص داده، درحالیکه سهم یوآن تنها ۲.۳ درصد است. با اینکه دلار آمریکا در حال حاضر در ذخایر جهانی دست بالا را دارد، سهم این واحد پولی به دلیل حق برداشت مخصوص صندوق بینالمللی پول کمتر در نظر گرفته میشود.
حق برداشت مخصوص در کنار دلار و دیگر ارزها در بانکهای مرکزی نگهداری میشود، اما از آنجا که دلار بیش از ۴۳ درصد از سبد حق برداشت مخصوص را به خود اختصاص داده و سهم یوآن تنها ۱۲ درصد است، نگهداری حق برداشت مخصوص باعث افزایش مواجهه با واحد پولی دلار میشود. این نشان میدهد که سلطه واقعی دلار آمریکا بر ذخایر جهانی به مراتب بیشتر از آن چیزی است که با بررسی ذخایر دلاری برآورد میشود.
حجم مبادلات ارزی یک معیار کلیدی برای تخمین کاربرد ارز است: دلار آمریکا در ۸۸ درصد از جفتهای معاملاتی رؤیت میشود، درحالیکه سهم یوآن تنها ۷ درصد است. سهم یوآن در تأمین مالی تجاری به ۶ درصد افزایش یافته که به نرخ بهره پایین در این کشور نسبت داده میشود. در عینحال، دلار بهرغم نرخ بهره بالای آمریکا ۸۴ درصد از تأمین مالی تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است. این نشان میدهد که معاملهگران ترجیح میدهند بابت نگهداری دلار نرخهای بالاتری بپردازند و حتی با وجود تخفیف نیز سمت یوآن نروند.
بینالمللیشدن یوآن موانع عمدهای دارد که از جمله میتوان به کنترل ارزش این واحد پولی توسط چین اشاره کرد که از میزان نفوذ آن در بازار میکاهد. از این گذشته، نرخ تسعیر و کاربرد محدود یوآن مانع از جهانیشدن آن میشود، درحالیکه دلار به لطف قیمتگذاری نفت با این واحد پولی همچنان پرقدرت مانده است.
ریاض و پکن بر سر پرداخت پول نفت عربستان به یوآن با هدف تقویت بینالمللیشدن این واحد پولی مذاکره کردهاند. با اینحال، تجارت نفت با یوآن با موانع قابلتوجهی روبهروست و هر تغییر عمدهای احتمالاً چندین دهه طول میکشد. پذیرش یوآن از جانب صادرکنندگانی مانند عربستان سعودی به توانایی این کشورها در استفاده مؤثر از آن بستگی دارد. از آنجا که یوآن بهطور گسترده در معاملات تجاری یا امور مالی جهانی کاربرد ندارد، صادرکنندگان نفت با ریسک ارزی و هزینههای مربوط به خرجکرد یوآن مواجه هستند. از این گذشته، با توجه به اینکه معاملات ارزی عربستان سعودی به دلار گره خوردهاند، ریاض انگیزه چندانی برای تضعیف کاربرد یا ارزش دلار ندارد.
شی جینپینگ، رهبر حزب کمونیست چین، امیدوار است که این روند در آینده تغییر کند. سفر او به عربستان سعودی در دسامبر ۲۰۲۲ آغازگرِ مرحله جدیدی از روابط دو کشور بود که از معاملات نفتی فراتر رفته و به یک شراکت فراگیر تبدیل شده است. پروژههای بلندمدت مانند چشمانداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی با هدف تقویت روابط نهادی، مالی و فرهنگی توسعه یافتهاند. با اینحال، عربستان سعودی بزرگترین خریدار خارجی تسلیحات آمریکایی است و میداند که واشینگتن تا وقتی به تأمین تسلیحات و حفاظت نظامی خود ادامه میدهد که قیمت نفت براساس دلار تعیین شود. پیامدهای استفاده از یوآن فراتر از ضرر و زیان مالی بوده و میتواند بر روابط دفاعی حیاتی دو کشور نیز اثر بگذارد.
از اینرو، افزایش استفاده از یوآن در معاملات تجاری عمدتاً از افزایش تجارت بین روسیه و چین نشأت میگیرد که در حال حاضر به دلیل تحریمهای ثانویه به خطر افتاده است. غیر از روسیه، اکثر کشورها به دلیل نرخ تسعیر و کاربرد محدود یوآن و دخالت حزب کمونیست چین در تعیین نرخ ارز تمایلی به پذیرش یا نگهداری یوآن ندارند. حتی در مقطعی که نرخ بهره آمریکا به بالاترین میزان خود در چند دهه اخیر رسیده بود، معاملهگران همچنان تأمین مالی دلاری را ترجیح میدادند. از این گذشته، کاهش احتمالی نرخ بهره آمریکا صرفاً باعث افزایش جذابیت تأمین مالی دلاری میشود.
دیدگاه ارائهشده در این مقاله نقطه نظر نویسنده بوده و لزوماً منعکسکننده دیدگاه اپک تایمز نیست.
دکتر آنتونیو گراسفو تحلیلگر اقتصادی چین است که بیش از ۲۰ سال را در آسیا سپری کرده است. آقای گراسفو فارغ التحصیل دانشگاه ورزش شانگهای است، دارای مدرک امبیای چین از دانشگاه شانگهای جیائوتنگ است و در حال حاضر در دانشگاه نظامی آمریکا در رشته دفاع ملی تحصیل میکند. او نویسنده کتاب «فراتر از کمربند و جاده: گسترش اقتصادی جهانی چین» (۲۰۱۹) است.