براساس گزارش‌های رسانه‌ای، جمهوری اسلامی در دوره ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی گسترده‌ترین روابط را با پکن برقرار کرد. روابطی که بیش از همه به نفع پکن بود.
براساس ساختار جمهوری اسلامی ایران، تعیین سیاست‌های خارجی راهبردی جمهوری ایران در دست رهبر جمهوری اسلامی است و رئیس‌جمهور نقش تعیین‌کننده مهمی در این سیاست‌های راهبردی ندارد. بنابراین به نظر می‌رسد با مرگ ابراهیم رئیسی و آمدن رئیس‌جمهوری بعدی، سیاست کلان خارجی جمهوری اسلامی تغییر نکند.
رسانه‌های وابسته به رژیم کمونیستی چین گزارش داده‌اند که اخیرا وانگ‌یی، وزیر خارجه چین و از اعضای دفتر سیاسی حزب کمونیست چین با مهدی صفری، معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی در قزاقستان دیدار کردند و در این دیدار صفری اطمینان داده است که بعد از مرگ رئیسی، سیاست‌های داخلی و خارجی جمهوری اسلامی تغییری نخواهد کرد.
همچنین وانگ‌ویی در این دیدار برنامه تقویت روابط با جمهوری اسلامی را تشریح کرده است.
این رسانه‌ها اطلاعات بیشتری درباره برنامه پکن برای تقویت روابط با تهران را منتشر نکرده‌اند.
شی جین‌پینگ، دبیر کل حزب کمونیست چین بعد از تایید کشته شدن ابراهیم رئیسی و همراهانش در حادثه سقوط هلی‌کوپتر، او را «دوست خوب» چین و مرگش را «ضایعه‌ای بزرگ» خوانده بود.
او افزود که رئیسی در دوره ریاست جمهوری خود، نقش مهمی در تحکیم و گسترش مشارکت استراتژیک بین چین و ایران داشت.
ده برابر شدن سرمایه‌گذاری چین با پول ایران
ابراهیم رئیسی در فوریه سال گذشته (بهمن ۱۴۰۱) به چین سفر کرد تا از پکن بخواهد که اجرای قرارداد ۲۵ ساله میان پکن و تهران را آغاز کند. مفاد این قرارداد هرگز علنی نشد. رسانه‌های داخلی ایران تنها بخش‌هایی از این مفاد را از طریق منابع خود منتشر کرده‌اند.
خبرگزاری تسنیم گزارش داد که رقم سرمایه‌گذاری چین در ایران از ۲۲۰ میلیون دلار در بهمن ۱۴۰۱ (بعد از سفر رئیسی به چین) به حدود دو میلیارد دلار در بهمن ۱۴۰۲ رسید، به عبارتی رقم سرمایه‌گذاری ده برابر افزایش یافت.
احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد در تابستان سال گذشته درباره سرمایه‌گذاری‌های چین در ایران گفت که پکن پول‌های بلوکه شده ایران در این کشور را مستقیم در اختیار دولت ایران قرار نمی‌دهد، بلکه این پول را به شرکت‌های چینی می‌دهد که در ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند. به عبارتی افزایش سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی با پول‌های ایران صورت می‌گیرد که در چین مسدود شده است.
به گفته او، میزان پولی که پکن از منابع مالی بلوکه شده ایران به شرکت‌های چینی می‌پردازد، مبلغ مشخصی نیست و متغیر است، چون «بابت انواع پروژه‌ها این منابع وارد و خرج می‌شود و عدد روزانه تغییر می‌کند.»
همچنین پکن بخشی از درآمدهای بلوکه شده ایران در چین را از طریق اعطای وام، فروش اتوبوس‌های برقی و برخی پروژه‌های زیان‌ده در ایران بازپرداخت کرده است.
میثم فاضلی، مدیر امور مطالعات سد چمشیر در آذر ماه ۱۴۰۱ به روزنامه فراز گفته بود: «در پروژه چمشیر، حدود ۳۰ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در چین وجود داشت که دولت چین به ایران باز نمی‌گرداند. در نهایت برای زنده شدن این پول توافق شد که چین از این پول به ایران وام دهد. یعنی از پول خودمان به خودمان! پولی که از بخشی از آن (۲۳۰ میلیون یورو) در چمشیر استفاده شد. البته به شرط آن‌که در این زمینه چین نیز یک طرف از پروژه باشد.»
بلعیدن نفت ایران و نزول قیمت
در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، صادرات نفت ایران به چین به اوج خودش رسید و متقابلا قیمت نفت ایران به نازل‌ترین قیمت به چین صادر شد.
بر اساس گزارشی که تد کروز نماینده مجلس سنای آمریکا در جلسه پرسش و پاسخ با آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در روز سه‌شنبه، اول خرداد مطرح کرد، تا قبل از سال ۲۰۲۱، میزان صادرات روزانه نفت ایران، ۳۰۰ هزار بشکه در روز بود و بعد از سال ۲۰۲۱ که دولت بایدن روی کار آمد و همزمان با ریاست جمهوری رئیسی بود، میزان صادرات نفت ایران به ۲ میلیون بشکه در روز رسید.
این سناتور آمریکایی به بلینکن یادآوری کرد که بر اثر سیاست‌های بایدن، جمهوری اسلامی توانست تحریم‌ها را دور بزند و فروش روزانه نفت خود را به پکن افزایش دهد، در حالیکه در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، جمهوری اسلامی به طور قاچاقی فقط ۳۰۰ هزار بشکه در روز نفت می‌فروخت.
بر اساس گزارش پایگاه‌های ردیابی نفت‌کش ورتکسا و کپلر، در ۹ ماه اول سال گذشته، صادرات روزانه نفت ایران به چین بین یک تا ۱.۵ میلیون بشکه بوده که با نازل‌ترین قیمت یعنی با تخفیف ۱۵ درصدی ارزانتر از قیمت نفت برنت به چین فروخته شده است.
براساس تخمین‌ها در همین ۹ ماه، ایران از تخفیف پول نفت به پکن، بیش از ۴ میلیارد دلار ضرر کرده است.
رسانه‌های نزدیک به حزب کمونیست چین در ارزیابی‌های خود می‌گویند با وجود اینکه ابراهیم رئیسی اقدامات قابل توجهی برای تقویت روابط تهران و پکن داشت، اما با مرگ او، خللی در روابط دو جانبه بوجود نخواهد آمد، چون سیاست و استراتژی جمهوری اسلامی در قبال چین و منطقه تغییری نخواهد کرد.
همچنین رسانه چاینا تیبل در تحلیلی با عنوان «مرگ ابراهیم رئیسی برای استراتژی چین در خاورمیانه چه معنایی دارد؟» نوشته است که ابراهیم رئیسی، سیاست «نگاه به شرق» را دنبال می‌کرد. در دوره او روابط با چین و روسیه بیش از پیش تقویت شد و در مقابل، روابط ایران با غرب رو به زوال گذاشت.
این رسانه افزوده است با اینکه پکن در بازی‌های لفظی خود را «دوست» ایران معرفی کرده است، اما در میدان عمل یک «مذاکره کننده سرسخت» است که به طور «بیرحمانه» قیمت نفت ایران را به نفع خود کاهش داد، اما بعد از اینکه ایران خواستار افزایش قیمت نفت شد، طرف چینی نپذیرفت.
این رسانه در پایان نتیجه گرفته است که پکن به تهران و تغییرات در این کشور وابسته نیست و تلاش کرده تا روابط گرمی با کشورهای رقیب در خاورمیانه برقرار کند و استراتژی‌اش برای معرفی خود به عنوان جایگزین آمریکا در سطح بین‌الملل را دنبال می‌کند.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در بهمن سال ۱۳۹۶، سیاست «نگاه به شرق» را به عنوان یکی از اولویت‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی دانست. هدف از این سیاست اتکای جمهوری اسلامی به تعدادی از کشورهای شرقی است که چین و روسیه در مرکز این سیاست جمهوری اسلامی است.
روزنامه ژاپنی نیکی آسیا در گزارشی با عنوان «روسیه، چین و ایران بعد از مرگ رئیسی به همدیگر نزدیکتر شدند» نوشته است که مسکو و پکن به دنبال تقویت روابط با تهران هستند و انتظار می‌رود که رئیس‌جمهور بعدی هم مواضع تند جمهوری اسلامی را علیه آمریکا و متحدان غربی‌اش حفظ کند.
پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای
در دومین سال ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای پذیرفته شد. ابراهیم رئیسی بعد از اعلام این خبر، در دیداری که با ژانگ مینگ، دبیر کل سازمان همکاری‌های شانگهای داشت، گفت که سازمان شانگهای می‌تواند در مقابل «یکجانبه‌گرایی غرب» بایستد و از ضرورت عملیاتی کردن توافق‌ها و جبران عقب‌ماندگی‌ها در زمینه‌های اجرایی سخن گفت.
سازمان همکاری‌های شانگهای همان‌طور که از نامش پیداست، الهام گرفته از نام بزرگترین شهر بندری چین است که رابط میان چین و دنیای خارج بوده است. این سازمان در ابتدا با نام شانگهای ۵ در سال ۱۹۹۶ همزمان با ریاست جیانگ زمین بر حزب کمونیست چین تاسیس شد. هدف از تشکیل این سازمان «برقراری توازن در برابر قدرت و نفوذ آمریکا و ناتو بر منطقه» خوانده شده است.
رژیم کمونیستی چین از این سازمان به عنوان ابزاری برای اجرای پروژه طرح کمربند و جاده استفاده می‌کند، پروژه‌ای که برای گسترش نفوذ حزب کمونیست چین بر جهان طراحی شده است. سازمان همکاری‌های شانگهای نیز یکی از بسترهای مهم اجرای این پروژه است.
نظم نوین جهانی
ابراهیم رئیسی در طول یکسال گذشته بارها از نظم نوین جهانی سخن گفت، اما درباره ماهیت این نظم اظهارنظر واضح و روشنی ارائه نکرد.
او در سخنرانی خود در شهریور ماه سال گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل از تغییر جهان به سوی نظم نوین جهانی سخن گفت و افزود: «جهان در حال تغییر و گذار به نظم بین‌المللی نوظهور بوده و این مسیر غیرقابل بازگشت است؛ معادله سلطه غربی برای جهان دیگر جوابگو نیست و نظم کهنه لیبرال که در خدمت منافع سلطه‌گران و سرمایه‌داران سیری‌ناپذیر بود، کنار زده شده است.»
پیش از این، حزب کمونیست چین و کرملین در دیدارهای خود مساله ایجاد نظم نوین جهانی را مطرح کرده بودند.
دولت رئیسی نیز در این دوره با تقویت روابط خود با این دو رژیم امیدوار بود که یکی از سه ضلع طرح پکن و مسکو باشد.
رئیسی در گفتگویی که با رسانه آر تی روسیه داشت از تهران به عنوان یکی از بازیگران اصلی نظم نوین جهانی نام برد.
براساس شواهد، نظم نوین جهانی که در یکسال گذشته بیش از هر زمانی مطرح می‌شود، ماهیتی کمونیستی دارد.
شی جین‌پینگ در سال ۲۰۲۱ در سخنرانی خود گفت که چین باید به نظم بین‌المللی «عادلانه‌تر و منصفانه‌تر»ی توجه داشته باشد و رهبری آن را بر عهده بگیرد. چند ماه بعد از این سخنرانی، حزب کمونیست چین با تصویب یک قطعنامه، شی را در ردیف مائو بنیان‌گذار حزب کمونیست چین و لنین بنیان‌گذار اتحاد جماهیر شوروی سابق قرار داد.
در همان دوره، حزب کمونیست چین، بیانیه‌ای صادر کرد که در آن، حزب از ساختار ویژه خود که شکلی از کمونیسم مائوئیستی است و از آن تحت عنوان «سوسیالیسم با ویژگی‌های چینی» یاد می‌شود، به‌عنوان «الگویی جدید برای پیشرفت بشر» دفاع کرد.
همچنین این حزب خواستار آن شد که ایدئولوژی مارکسیستی به عنوان تنها فلسفه سیاسی که «قادر به برچیدن جهان قدیم و بنا نهادن دنیای جدید» است، در سراسر جهان تبلیغ شود.
حزب کمونیست چین نیز مانند دیگر حکومت‌های منطقه، وقایع بعد از مرگ ابراهیم رئیسی را در ایران دنبال می‌کند، در حالیکه آینده در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
