از خواب پریدن و احساس خستگی در طول روز میتواند گواهی بر در معرض خطر قرار داشتن قلب شما باشد.
میلیونها نفر به دلیل عدم تشخیص ابتلا به «سندرم وقفه تنفس در خواب» بهصورت ناخواسته سلامت قلب خود را به خطر میاندازند.
این اختلال تنفسی رایج و درعینحال جدی، صرفاً خواب شما را مختل نکرده و در صورت عدم درمان میتواند عوارض کشندهای ازجمله سکته قلبی، ضربان قلب نامنظم و حتی مرگ به دلیل ایست قلبی را به همراه داشته باشد.
عدم تشخیص در اکثر موارد و دلیل آن
وقفه تنفس در خواب حالتی است که در آن راه هوایی بیمار بهصورت متناوب بسته شده، دم و بازدم موقتاً متوقف شده و سطح اکسیژن خون در طول خواب کاهش پیدا میکند. آمار نشان میدهد که ۲۶ درصد از بزرگسالان بین ۳۰ تا ۷۰ سال به این اختلال دچار هستند.
با این حال ابتلای برخی از افراد به این اختلال بدون تشخیص باقی مانده، و این آمار میتواند کمتر از عدد واقعی باشد. برای مثال علائمی ازجمله خروپف، وقفه در تنفس و کاهش کیفیت خواب در طول خواب بروز پیدا کرده و توسط بیمار قابل تشخیص نیستند.
دکتر تیفانی دیپیترو، متخصص قلب و عروق و دارای مدرک برد پزشکی در مصاحبه با اپک تایمز گفت که دلیل عدم تشخیص این اختلال، این است که اکثر پزشکان در بیشتر مواقع کیفیت خواب را در نظر نمیگیرند.
دکتر دیپیترو گفت: «برای مثال اگر بیمار احساس خستگی کند، بلافاصله آن را به اختلال تیروئید یا مشغله بیش از حد نسبت میدهیم. این در حالی است که اگر خواب نامناسبی داشته باشیم، علامت اصلی آن خستگی است».
چطور وقفه تنفس در خواب میتواند ساختار و عملکرد قلب را تغییر دهد
اگرچه خستگی مفرط روزانه علامت اصلی اختلال وقفه تنفس در خواب است، اما تأثیر آن در طولانیمدت میتواند به شکل عوارض قلبی وخیم بروز پیدا کند. دلیل اصلی این مسئله مشخص نبوده، و به گفته دکتر دیپیترو، آن را میتوان به چندین علت نسبت داد.
او در این باره گفت: «به نظر ما کاهش سطح اکسیژن در خون در طول شب منجر به درگیر شدن دستگاه عصبی سمپاتیک شده، که متعاقباً فشارخون را افزایش میدهد. کاهش اکسیژن خون – مانند لخته خونی – همچنین دسترسی قلب به اکسیژن را منع کرده و منجر به ناتوانی انقباض قلب و ضربان نامنظم میشود».
عدم تشخیص اختلال وقفه تنفس در خواب میتواند تغییرات ساختاری در قلب را به همراه داشته باشد. دکتر تریسی پاسکه، متخصص قلب و عروق به اپک تایمز گفت که این اختلال میتواند ضخامت دیواره و سفتی عضلات قلب را افزایش داده، که نارسایی احتقانی قلب را در پی دارد.
پاسکه در ادامه گفت: «وقفه تنفس در خواب منجر به افزایش فشار در ریهها میشود». این عارضه در بلندمدت میتواند ساختار دهلیز چپ قلب را تغییر داده، و درنهایت ناهماهنگی یا «فیبریلاسیون» دهلیزی – شایعترین نوع بینظمی ضربان قلب – را در پی دارد.
به گفته دکتر دیپیترو، اولین اقدام برای درمان مؤثر ناهماهنگی دهلیزی در بیماران مبتلا به وقفه تنفسی، برطرف کردن علت اختلال خواب آنهاست. در صورت عدم درمان اختلال وقفه تنفس در خواب، تأثیر روشها، داروها و فرایندهای درمانی به شکل قابل توجهی کاهش پیدا میکند.
دکتر دیپیترو گفت: «کاهش سطح اکسیژن خون، بیمار را مستعد ابتلای مجدد به بینظمی ضربان قلب میکند. برای توضیح ناهماهنگی دهلیزی به بیماران آن را به یک سقف سوراخ تشبیه میکنم؛ یعنی اگر یک نشتی را برطرف کردید، لزوماً به این معنا نیست که نشتی دیگری روی نخواهد داد».
التهاب، تصلب شرایین و ایست قلبی ناگهانی
اختلال وقفه تنفس در خواب همچنین با ایجاد التهاب، منجر به افزایش خطر بیماریهای قلبی و عروقی میشود. این مسئله منجر به تشکیل رسوب در شریان اکلیلی (کرونری) در بدن، ازجمله مغز میشود. رسوب شریان که بهعنوان تصلب شرایین یا «آترواسکلروز» نیز شناخته میشود، دلیل اصلی حمله و سکته قلبی است.
طبق گفته دکتر دی پیرو، میزان پروتئینها و نشانگرهای التهابی در ترکیب خون بیماران مبتلا به اختلال وقفه تنفس بیشتر بوده، و این مسئله میتواند به لایه محافظ درون عروق صدمه بزند. او گفت: «میزان اندوتلین بیشتر و نیتریک اکسید کمتر در خون این بیماران نیز میتواند التهاب، و در نتیجه آسیب شریانی و بیماری قلبی و عروقی را به همراه داشته باشد». اندوتلین یک پپتید (ترکیبات پلیمری کوچک) حاوی ۲۱ آمینواسید بوده که میتواند فشارخون را افزایش دهد.
طبق یافتههای پژوهش منتشر شده در مجله «سرکیولیشن ریپورتز»، احتمال رابطه بین وقفه تنفس در خواب و ایست قلبی ناگهانی – یعنی توقف عملکرد قلب به دلیل تداوم ضربان نامنظم – ازلحاظ زیستی وجود دارد. در این حالت تنفس و جریان خون متوقف شده، و مرگ بیمار پس از چند ثانیه رخ میدهد.
به گفته پاسکه، رسیدگی بهموقع به اختلال وقفه تنفس در خواب نهتنها منجر به کنترل آن شده، بلکه احتمالاً میتواند عوارض قلبی مرتبط با آن را درمان کند. او گفت: «درمان این اختلال میتواند ضخامت دیواره و سفتی بطن چپ قلب را کاهش داده، جریان خون را بهبود داده، فشار بر روی دهلیز چپ را کاهش داده و درنهایت منجر به کاهش خطر ایست قلبی شود».
پاسکه با اشاره به این پیامدهای مثبت، بر اهمیت تشخیص زودهنگام و دقیق و درمان بهموقع اختلال وقفه تنفس در خواب تأکید کرد.
علائم و نشانههای اختلال وقفه تنفس در خواب
شناسایی علائم اختلال وقفه تنفس میتواند دشوار باشد، چراکه عموماً در خواب بروز پیدا میکند.
اکثر افرادی که درباره این اختلال شنیدهاند، صرفاً خروپف را بهعنوان علامت آن در نظر میگیرند. دیپیترو گفت: «خروپف کردن لزوماً به معنای ابتلا به این اختلال نبوده، و بسیاری از مبتلایان بههیچوجه خروپف نمیکنند».
وی افزود: «نشانه اصلی این اختلال احساس خستگی بیدلیل پس از بیداری یا در ساعات بعدازظهر است. خشکی دهان یا سردرد نیز از علائم شاخص بوده، اما از خواب پریدن با احساس خفگی یا نفستنگی بزرگترین علامت خطر است».
یک نشانه ظاهری مهم اختلال وقفه تنفس در خواب، اضافهوزن است. اضافهوزن میتواند انباشت چربی در ناحیه گردن را افزایش داده، و گرفتگی راه هوایی فوقانی را تشدید کند. علاوه بر این، انباشت چربی در اطراف قفسه سینه میتواند تنفس عمیق را دشوار کرده و نیاز به اکسیژن در طول خواب را افزایش دهد.
به گفته پاسکه، سایر عوامل خطرزای ابتلا به اختلال وقفه تنفس در خواب شامل قطر زیاد گردن، حالت ایستادن نادرست و رو به جلو بودن سر، اندازه کوچک دهان، زبان یا لوزه بزرگ و زندگی در ارتفاعات میشود.
تشخیص و درمان
غربالگری معمولاً اولین مرحله برای تشخیص اختلال وقفه تنفس در خواب است. پزشکان ابتدا با پرسش سؤالاتی میزان خطر ابتلای فرد را ارزیابی کرده و بهطور خاص بر علائم رایج ازجمله خروپف، خستگی در طول روز، تنفس نامنظم در طول خواب و فشارخون بالا تمرکز میکنند. در صورت مثبت بودن نتیجه غربالگری اولیه، پزشک سپس سایر عوامل خطرزا ازجمله شاخص توده بدن، سن، طول دور گردن و جنسیت را بررسی میکند.
تشخیص نهایی نیازمند انجام آزمایش «پلیسومنوگرافی» یا آزمایش چندگانه خواب است.
دکتر دیپیترو در این باره گفت: «این آزمایش در خانه و در کلینیک قابل انجام بوده، اما نتایج آزمایش در کلینیک از دقت و جزئیات بیشتری برخوردار است». در این آزمایش شاخصهای مهمی ازجمله اشباع اکسیژن خون، نحوه تنفس و آهنگ ضربان قلب در طول خواب مورد آزمایش قرار میگیرد.
به گفته دکتر دیپیترو، در صورت تشخیص قطعی اختلال، از روش فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) بهعنوان راه درمان اصلی استفاده میشود. دستگاه ایجاد کننده فشار مثبت، هوای پرفشار را از راه بینی یا دهان وارد ریه کرده و از این طریق راه هوایی را باز نگه میدارد.
او افزود: «این روش به دلیل اثربخشی در کنترل اختلال وقفه تنفس در خواب، در خط مقدم درمان قرار دارد».
با این حال برخی از بیماران بهسختی امکان تنفس با ماسک را داشته و با این روش درمانی سازگار نیستند.
دکتر دیپیترو گفت: «برای درمان این بیماران میتوان از سایر روشها، مانند قطعاتی استفاده کرد که در دهان بیمار قرار گرفته، فک پایینی را به سمت جلو هل داده و از این طریق فشار بر راه هوایی یا احتمال مسدود شدن آن بهوسیله زبان را کاهش میدهند». در برخی موارد از جراحی یا دستگاههای تحریک راه هوایی برای بهبود تنفس در طول خواب نیز استفاده میشود.
به گفته پاسکه، کاهش وزن بهوسیله رژیم غذایی و ورزش میتواند تأثیر قابل توجهی بر درمان اختلال وقفه تنفس در خواب داشته باشد. او گفت: «با درپیشگرفتن سبک زندگی سالم میتوان بهصورت مؤثر این عارضه را کنترل کرد».