ریزپلاستیکها موادی هستند که بهراحتی وارد بدن ما و در آن انباشته شده، در حالی که نمیتوانیم تأثیر آنها روی سلامتی خود را به همان راحتی درک کنیم.
راز ناخوشایندی در پیرهنی که پوشیدهاید، فرشی که زیر پای شماست و ظرف یکبارمصرف غذایی که دیشب از رستوران گرفتید نهفته است: همگی به آرامی در حال تجزیه و تبدیل شدن به ذرات نامرئی هستند که ردپایشان از قله کوه اورست تا رگهای شما پیدا شده است.
این ذرات پلاستیک میکروسکوپی را میتوان از ابعاد غیر قابل مشاهده با چشم غیر مسلح گرفته، تا عرض یک مدادپاککن پیدا کرد. ذراتی که دانشمندان تنها بهتازگی متوجه هجومشان به بدن انسان شدهاند. طبق گفته یک گزارش علمی منتشر شده در ماه سپتامبر، پیامدهای این ذرات [برای بدن انسان] نگران کننده است.
دکتر پاول سَوِج، متخصص سمشناسی و بنیانگذار شرکت «اِم دی لایفسپَن» در این باره گفت: «ریزپلاستیکها در محیط دوام بالایی داشته، حاوی مواد شیمیایی خطرناک بوده و خطر قابل توجهی برای سلامت انسان به شمار میآیند.»
وی ادامه داد: «هر فرد صرفاً از راه غذا خوردن در طول هفته، تقریباً به اندازه یک کارت اعتباری ریزپلاستیک میبلعد. این ذرات در فرایند هضم به نانو پلاستیکهایی بدل شده که منجر به تداخل در دیاِناِی سلولی، آسیب ژنتیکی و مشکلات مزمن سلامتی میشوند.»
سالانه بین ۱۰ تا ۴۰ میلیون تُن پلاستیک وارد محیط زیست میشود. در صورت ادامه شرایط فعلی، این مقدار تا سال ۲۰۲۴ دو برابر خواهد شد.
فرایند ادامهدار تجزیه پلاستیک به این معناست که حتی در صورت توقف کامل آلایندگی پلاستیک، مقدار ریزپلاستیکهای موجود در محیط زیست طی چند سال آینده افزایش خواهد یافت.
یک پژوهش منتشر شده در مجله «سایِنس» به بررسی درک فعلی ما از وضعیت ریزپلاستیکها – دو دهه پس از اولین باری که از عبارت «ریزپلاستیک» استفاده شد – میپردازد.
چطور ریزپلاستیکها وارد بدن ما میشوند؟
ریزپلاستیکها – یا میکرو پلاستیکها – ذرات جامد پلاستیک با ابعادی کمتر از ۵ میلیمتر هستند؛ یعنی کمتر از عرض یک مدادپاککن. این ذرات با نفوذ در زیست بوم ما به آب و غذا راه پیدا کرده، و سپس وارد بدن ما میشوند.
منبع اصلی ریزپلاستیکها را میتوان در تجزیه قطعات پلاستیک بزرگتر پیدا کرد. با این حال پلاستیکهای بازیافتی، الیاف، لاستیک وسایل نقلیه، البسه و روکشهای لوازمخانگی نیز میتوانند منجر به انتشار ریزپلاستیکها شوند.
آدریان شارون معاون مدیر سازمان «گلوبال ارث دِی» است؛ سازمانی که بهمنظور تنوع بخشی به فعالیتهای جنبش حمایت از محیط زیست و آموزش در این باره به وجود آمده است. شارون در مصاحبه با اپک تایمز گفت: «بسیاری از افراد نمیدانند که لباسهایشان حاوی پلاستیک است.»
به گفته او، تمام محصولات دنیای مُد «از الیاف پلیاستر نایلون و اسپندکس ساخته شده که اجزای اصلی صنعت تولید انبوه البسه ارزان یا فَست فشن هستند.» تمام این مواد منجر به انتشار ریزپلاستیک و مواد شیمیایی سمی در هوایی میشوند که تنفس میکنیم. وی افزود: «موکت، پرده و روتختیها نیز از محصولاتی هستند که پلاستیکی بودن آنها بر اکثر ما پوشیده است.»
شارون گفت: «مخرب بودن این محصولات زمانی تشدید میشود که با شستشو، بخشی از الیاف خود را در هوا و ذخایر آب منتشر میکنند.» طبق یافتههای یک پژوهش، ۹۰ درصد از ریزپلاستیکهای موجود در محیط خانه از پلیاستر و انواع فیبرهای مصنوعی تشکیل شده است.
راههای مختلفی برای ورود ریزپلاستیکها به بدن ما وجود دارند:
- تنفس: ریزپلاستیکها در هوایی که تنفس میکنیم پراکندهاند.
- جذب از طریق پوست: تماس با ریزپلاستیکها میتواند منجر به جذب آنها شود.
- بلع: ریزپلاستیکها میتوانند از طریق غذا یا نوشیدنیهای آلوده – از جمله شیر، نوشیدنیهای غیرالکلی و بدون گاز، غذاهای کنسروی، شکر، نمک، میگو و ماهی – نیز وارد بدن ما شوند. نوزادان نیز از طریق شیر مادر یا شیر خشک در معرض این ذرات قرار میگیرند.
ریزپلاستیکها در بدن انسان
تحقیقات نشان داده که ریزپلاستیکها میتوانند در اعضای مختلف بدن ما نفوذ کنند:
- شریانها: ریزپلاستیکها در نمونههای پلاک و بافت برداشت شده از سرخرگ کاروتید و رگهای پا مشاهده شدهاند.
- مغز: پژوهشها نشان دادهاند که ریزپلاستیکها میتوانند از طریق گذرگاه بینی و گذر از سد خونی-مغزی به مغز انسان راه پیدا کنند. علاوه بر این، مطالعهای در سال ۲۰۲۴ نشان داد که تراکم ریزپلاستیکهای پیدا شده در مغز انسان بیشتر از کلیه و کبد است.
- خون: در مطالعهای بر روی ۲۲ داوطلب سالم، چهار نوع پلاستیک مختلف با تراکم ۶ میکروگرم در هر میلیلیتر خون مشاهده شده، که غالبترین آنها پلیاتیلن بود. پلیاتیلن مادهای با کاربردهای فراوان بوده که از آن در تولید البسه، لوازم خانگی و کالاهای مصرفی استفاده میشود. هماکنون آستانه مجاز شناخته شدهای برای مقدار ریزپلاستیکهای موجود در جریان خون انسان وجود ندارد. برای مثال، وجود بیش از ۳.۵ میکروگرم سُرب در هر ۱۰۰ میلیلیتر خون در کودکان خطرناک شمرده میشود. سرب معمولاً از طریق تماس با پوشش رنگ قدیمی و آب آلوده وارد بدن انسان میشود.
- بزاق: مطالعهای نشان داد که ۲۱ نوع ریزپلاستیک در نمونههای جمعآوری شده بزاق از افراد مبتلا به بیماریهای تنفسی وجود دارد.
- ریه: در یک پژوهش با ۱۳ شرکت کننده، ریزپلاستیکها در تمام نواحی ریه ۱۱ شرکت کننده مشاهده شدند. در این میان، ذرات پلیپروپیلن و پلیاتیلن ترفتالات تراکم بیشتری نسبت به سایر ریزپلاستیکها داشتند. تراکم ریزپلاستیکها در ریه افراد سیگاری بیشتر بود.
- مدفوع: در یک پژوهش، ۱۰ نوع پلاستیک رایج در نمونههای مدفوع انسان مشاهده شد. در این میان، کودکان در معرض خطر بیشتری قرار دارند. یافتههای یک پژوهش نشان داد که پلاستیک موجود در مدفوع نوزادان، ۱۰ برابر بیشتر از بزرگسالان است. این مسئله احتمالاً به عادات رفتاری نوزادان، از جمله سینهخیز حرکت کردن و جویدن الیاف و اجسام بازمیگردد. ذرات ریزپلاستیک همچنین در مامیزه یا مکونیوم نوزادان – یعنی اولین مدفوع انسان پس از تولد – مشاهده شده است.
- جفت جنین: ریزپلاستیکها در بخشهایی از جفت جنین نیز مشاهده شدهاند. این یعنی ریزپلاستیکها میتوانند از سد جفتی نیز عبور کرده، و احتمالاً بر رشد جنین تأثیر بگذارند.
- کبد: نمونههای جمعآوری شده از بافت کبد افراد مبتلا به بیماری «سیروز کبدی»، به شکل قابل توجهی حاوی مقادیر ریزپلاستیک بیشتری نسبت به کبد افراد سالم است.
- مقعد: ریزپلاستیکها در نمونههای مقعدی جمعآوری شده در طول عمل جراحی نیز مشاهده شدهاند. این بدان معناست که ریزپلاستیکها میتوانند در دستگاه گوارش تجمیع شوند.
اگرچه انباشت ریزپلاستیکها در بدن در تحقیقات تائید شده است، اما ابعاد پژوهشها درباره تأثیرات آنها بر سلامت انسان همچنان محدود است.
