سلامت روان، طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، فراتر از نبود بیماری است و شامل بهزیستی ذهنی، توانمندی، خودمختاری و خودشکوفایی است. همان‌طور که برای حفظ سلامت جسم به مراقبت و تقویت نیاز داریم، سلامت روان نیز مستلزم تلاش برای رشد و توانمندسازی است. در سری مقالات هنر نیک‌زیستی، به بررسی راهکارهایی کاربردی برای ارتقای سلامت روان و دستیابی به زندگی متعادل‌تر و شادتر خواهیم پرداخت.
خوش‌بینی یکی از مؤلفه‌های بسیار قدرتمند در بهزیستی، سلامت جسمی و روانی و تاب‌آوری ما است. خوش‌بینی نگرشی مثبت است به جهان پیرامون. فرد خوش‌بین با چنین نگرشی در تلاش است دنیا را به صورت بهتری ببیند. افراد خوش‌بین می‌دانند که جهان کامل و ایده‌آل نیست و هیچ‌کسی نمی‌تواند همه صفات خوب و عالی را دارا باشد، اما آنها در تلاش هستند که بخش‌ها و وجوه مثبت قضایا را ببینند و امیدوار باشند که جهان به سمت خوبی و خیر حرکت کند.
نکته حائز اهمیت این است که خوش‌بینی تنها نگرش مثبت نسبت به آینده یا صرفاً خوش‌خیالی نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از باورها، اعتقادات و اعمال است. افراد خوش‌بین چشم‌اندازهای سالم‌تری دارند و نسبت به همتایان بدبین‌تر از خود بیشتر عمر می‌کنند. آنها همچنین کمتر مستعد بیماری‌ها بخصوص مانند بیماری‌های قلبی و افسردگی هستند. محققان نشان دادند که افراد خوش‌بین به احتمال بیشتری در مواجهه با مشکلات استقامت می‌کنند و به‌راحتی تسلیم نمی‌شوند. در ادامه کمی با ویژگی‌های انسان‌های خوش‌بین آشنا می‌شویم.
دید مثبت به دنیای اطراف؛ مشکلات موقتی هستند
خوش‌بین‌ها به‌طور کلی دید مثبتی به دنیای اطرافشان دارند و معتقدند اگر مشکلاتی پیش می‌آید، موقتی است. آنها می‌دانند اگر شرایط مطلوب مورد نظرشان پیش نیاید می‌توانند بر شک و تردیدهای خود فائق آیند و اجازه ندهند ترس‌های‌شان مسیر را تاریک کند. به مرور زمان این مهارت به آنها کمک می‌کند در تشخیص مشکلات توانمندتر شوند و در نتیجه عملکرد بهتری از خود نشان دهند.
در نظر بگیرید وقتی کسی چنین نگرشی دارد قطعاً اعتمادبه‌نفس بهتری دارد و عملاً او در یک سیکل مطلوب قرار می‌گیرد. به این معنی که چون به توانمندی و نقاط قوت خود آگاه است مسائل را بهتر پیش می‌برد و چون موفقیت به‌دست می‌آورد مشکلات بعدی را با دید مثبت‌تری برآورد می‌کند. بنابراین رویکرد خوش‌بین‌ها، بیشتر این است که بجای اجتناب از مسائل به سمت مواجه به آنها بروند.
افراد خوش‌بین ذهن بازی دارند زیرا معتقدند هر تهدیدی برای آنها فرصتی ایجاد می‌کند. به خاطر داشته باشیم این به معنی دنبال کردن خطر نیست یا اینکه خودمان را به عمد به دردسر بیندازیم. بلکه شکل دادن چنین دیدگاه است که هر مشکل دارای وجوه مختلف است که در زمان‌ها و موقعیت‌های مختلف می‌تواند تغییرشکل دهد. بنابراین در جمع‌آوری اطلاعات خبره هستند و از گرفتن مشورت از دوستانشان ابایی ندارند.
«آیا مشکل پیش‌آمده تحت کنترل من است؟»
افراد خوش‌بین از خودشان سؤال می‌پرسند که آیا این موقعیت پیش‌آمده تحت کنترل من است یا نه؟ فرد بدبین احتمالاً روی جنبه‌هایی تمرکز می‌کند که از کنترلش خارج است. بنابراین احساس ضعف می‌کند و فکر می‌کند در باتلاقی گیر افتاده و شروع به دست‌وپا زدن می‌کند. اما همین فعالیت‌های بیهوده تنها او را خسته‌تر می‌کند. اما افراد خوش‌بین روی نقاطی تمرکز می‌کنند که امکان تغییر باشد و از این طریق بازخورد بهتری دریافت می‌کنند پس حرکت‌شان پیش‌رونده است.
برخی از نظریه‌پردازان از جمله تایگر خوش‌بینی را یک عاطفه و احساس دانسته‌اند اما سلیگمن روان‌شناس مثبت‌نگر معتقد است خوش‌بینی یک حالت شناختی است که به نحوه تفکر افراد نسبت به علل موضوعات (اسناد) مربوط است. به سخن ساده‌تر، اسناد به کوشش انسان‌ها در یافتن چرایی رفتار خود و نیز رفتار دیگران اشاره دارد. سبک تبیینی ما مستقیماً از دیدگاه ما نسبت به جایگاه خود در جهان نشأت می‌گیرد.
سلیگمن سه سبک تبیینی به ما معرفی می‌کند:
دائمی در مقابل موقت: افراد خوش‌بین علل اتفاقات ناخوشایند را موقتی و علل اتفاقات خوشایند را دائمی می‌دانند. به‌طور مثال فرد خوش‌بین وقتی در محیط کار دچار چالش می‌شود، معتقد است که شاید امروز خسته هستم و عملکرد خوبی نداشتم اما فرد بدبین معتقد است که به اندازه کافی توانمند نیست و دیگران را ناامید می‌کند.
فراگیر بودن: برخی افراد توانایی این را دارند که موضوعات زندگی خود را کاملاً از هم تفکیک کنند و اگر در جنبه‌ای از زندگی خوب عمل نمی‌کنند آن را به بخش‌های دیگر گسترش نمی‌دهند. بارها دیده‌ایم افرادی که وقتی دچار مشکل رابطه‌ای می‌شوند این مسئله بخش‌های دیگر زندگی‌شان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یا وقتی خطایی در کارشان انجام می‌دهند به‌طور کلی معتقد هستند که فرد شکست‌خورده‌ای هستند و دنیا به آنها پشت کرده است.
شخصی‌سازی: افراد خوش‌بین رویدادهای خوشایند زندگی را به خود نسبت می‌دهند اما رویدادهای ناخوشایند را زاییده موقعیت می‌دانند و این‌چنین از حرمت نفس خود محافظت می‌کنند. به‌عنوان مثال وقتی نتایج امتحانات خوب از آب درمی‌آید فرد خوش‌بین معتقد است که تلاش لازم را انجام داده و از نتیجه خوشحال است اما اگر عملکرد خوبی نداشته باشد معتقد است سؤال‌ها سخت‌تر از آن چیزی بود که فکرش را می‌کرد. البته به خاطر داشته باشید این به معنای این نیست که فرد خوش‌بین مسئولیت رفتارهای خود را نمی‌پذیرد بلکه از این طریق تبیین کردن وقایع به خود شانس این را می‌دهد که در موقعیت‌های مشابه عملکرد بهتری داشته باشد.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد افراد خوش‌بین ترجیح می‌دهند از خیر منافع کوتاه‌مدت بگذرند و بیشتر روی منافع بلندمدت‌تر تمرکز کنند و از این طریق امیدشان را به آینده افزایش می‌دهند. امید یکی از هیجانات مثبت است که در کوره‌راه‌های سخت و دشوار توشه راه ما می‌شود و افراد خوش‌بین به‌خوبی می‌دانند که چگونه از آن کمک بگیرند.
